Kría lögð af: Fráleitt eða Frábært?
Kría hóf sig til flugs með sérhæfðum sjóðasjóði árið 2021. Nú eftir samruna er komin tillaga um að leggja verkefnið af.
Fyrr í vikunni hélt ríkisstjórnin blaðamannafund þar sem hagræðingarhópurinn kynnti tillögur til ríkisstjórnarinnar um hagræðingu. Þar voru þrjár tillögur sem tengjast sprotaumhverfinu beint:
Sameining sjóða innan ráðuneyta (þar með talið TÞS, Matvælasjóð, Rannsóknasjóð ofl)
Endurskoðun endurgreiðslu rannsóknar- og þróunarkostnaðar
Aflagning Nýsköpunarsjóðsins Kríu
Ég mun fjalla um þetta allt með einum eða öðrum hætti næstu vikur, en ætla að byrja á því sem fékk mestu viðbrögðin, tillaga um að leggja niður nýjan sameinaðan sjóð Kríu og NSA, Nýsköpunarsjóðinn Kríu.
Nýsköpunarsjóðurinn Kría lagður niður
Nýsköpunarsjóðnum Kríu, sem varð til við sameiningu Kríu og Nýsköpunarsjóðs atvinnulífsins, er ætlað að lagfæra markaðsbrest sem ekki er lengur til staðar. Uppsöfnuð fjárfestingargeta er mikil.
Svo hljómar yfirskrift tillögunnar, en áætlaður sparnaður er sagður 9.7 milljarðar. Sparnaðurinn er að öllum líkindum innsláttarvilla eða mistök. Vísað er í umsögn úr samráðsgátt þar sem segir m.a:
Oft er betra heima setið en af stað farið, sér í lagi ef um ríkisinngrip upp á fleiri milljarða í markað í mótun er að ræða.
Tillagan vakti viðbrögð frá fólki í “senunni” (afsakið gæsalappir en mér finnst eitthvað smá hallaærislegt að tala um “senuna”) eins og Viðskiptablaðið skrifaði um:
Sprotasenan í uppnámi yfir tillögu hagræðingarhóps
Óhætt er að segja að stór hluti nýsköpunargeirans hefur tekið illa í tillögu hagræðingarhóps forsætisráðherra um að leggja niður Nýsköpunarsjóðinn Kríu.
Eins og ég hef áður rakið, þá er “nýsköpun” ekki geiri heldur ferli sem finnst í flestum ef ekki öllum geirum. Og þó að ýmsir hafi tjáð sig, þá er líka áhugavert að hugsa til þess hverjir hafa ekki tjáð sig, og afhverju það sé.
Það er fullkomlega eðlilegt að fyrstu viðbrögð við fyrirsögninni að leggja eigi eitthvað niður séu forundran. Ha?! Loka þessum sjóð sem er nýbúið að sameina úr tveimur sjóðum?
(Innskot: tæknilega, samkvæmt lögunum allavega, átti að leggja niður Kríu og NSA og stofna nýjan sjóð í staðinn. Það virðist ekki hafa verið gert heldur Kría afskráð og NSA nafnabreytt í Kríu).
Einhverra hluta vegna á fólk erfitt með að loka stofnunum og hætta hlutum. Nýsköpunarmiðstöð var lokað fyrir nokkrum árum, einhver verkefni færð og öðrum hætt. Það var forundran þá sömuleiðis, en ég held að það séu flestir sammála um að sú aðgerð hafi í versta falli haft neutral áhrif á heildarkerfið.
Á sama tíma er áhugavert að hugsa til þess að fólki finnist augljóst að það sé fráleitt að loka stofnun sem hingað til hefur ekki gert neitt, enda nýstofnuð, og ekkert komið í ljós um hvað hún hyggist gera.
Smá sögustund
Kría – sprota- og nýsköpunarsjóður var stofnuð með lögum árið 2020 og hóf starfsemi árið eftir. Verkefnið var fimm ára átaksverkefni til að stuðla að bættu umhverfi vísisjóða á Íslandi, og fylgdu með fjármunir í fjármáláætlun, um 8.3 milljarðar – 1.7 milljarðar á ári um það bil. Í drögum að frumvarpinu var gert ráð fyrir sólsetursákvæði, þ.e. að Kría yrði aflögð fimm árum eftir stofnun enda um tímabundið úrræði að ræða - hugmyndin var aldrei að ríkið ræki annan fjárfestingasjóð. Sólsetursákvæðið endaði ekki í lokaútgáfu, en þó er talað um þetta í greinargerð:
Áætlun sem þessi er í eðli sínu tímabundin en þó er ekki lagt til að lögin gildi aðeins í tiltekinn tíma. Þegar komið hefur verið á virku umhverfi sérhæfðra sjóða til fjárfestingar í sprota- og nýsköpunarfyrirtækjum er eðlilegt að hlutverki hins opinbera að þessu leyti sé að mestu lokið.
Í lok árs 2024 þegar Kría (hin fyrri) var aflögð, hafði sjóðurinn gengist í skuldbindingar fyrir 3.3 milljarða í fjórum sjóðum á 3 ára tímabili. Ónotaðar heimildir (eða um 5 milljarðar) færðust til nýstofnaðs sjóðs.
Nýsköpunarsjóður Atvinnulífsins hafði verið rekinn síðan 1997. Upprunalegt stofnfé var 4 milljarðar (~14 ma á núvirði), 1 milljarð árið 2005 (~2.7ma á núvirði), 1.5 milljarð árið 2007 (~2.4 ma á núvirði) til að fjárfesta í fyrsta Frumtakssjóðnum, og nokkur hundruð milljónir í tengslum við Covid-aðgerðina Stuðnings-Kríu. Allt í allt eru þetta nálægt 20 milljörðum á núvirði. (Upplýsingar teknar úr greinargerð með frumvarpi). NSA fjárfesti í mörgum félögum yfir sinn líftíma, kom að stofnun samlagssjóða eins og Frumtaks og stóð vaktina þegar enginn annar var að fjárfesta í sprotum eða nýsköpun.
Það breyttist 2015. Árið sem íslenska vísisjóðaumhverfið fæddist (og Northstack var stofnað — þið metið hvort er stærra 🥳).
Síðan þá má segja að NSA hafi verið í tilvistarkreppu. Stjórnarsáttmáli ríkisstjórnar VG, D og B árið 2017 talaði um að “starfsemi Nýsköpunarsjóðs atvinnulífsins [yrði] endurskoðuð á grunni væntanlegrar niðurstöðu starfshóps um hana.” (Innskot: Ég skrifaði grein um skýrsluna sem sá starfshópur skilaði og fékk bágt fyrir frá ýmsum). Stjórnarsáttmálinn fjórum árum síðar sagði að “endurskilgreina [þyrfti] Nýsköpunarsjóð atvinnulífsins.” Sjóðurinn hafi með fjárfestingum sínum verið í beinni samkeppni við aðila á markaði (aðra fjárfesta og sjóði), en ríkisstofnun hefur skiljanlega ekki sömu ávöxtunarkröfu, eða starfsfólk hennar sama “skin in the game” og fjárfestar á markaði.
Þá kom til árið 2024 eftir undirbúningsvinnu að ákveðið var að sameina Kríu og NSA. Ýmsar breytingar voru gerðar, og úr varð Nýsköpunarsjóðurinn Kría, sem á að “stuðla að árangursríku og alþjóðlega samkeppnishæfu fjármögnunarumhverfi fyrir sprota- og nýsköpunarfyrirtæki.”
Ólíkt NSA var markmiðið ekki að fjárfesta í fyrirtækjum, og ólíkt Kríu, voru hendur stjórnar og starfsfólks ekki bundnar af mjög skilgreindu hlutverki.
Kría (hin síðari, eða “Nýja Kría”) má samkvæmt lögunum fjárfesta beint í fyrirtækjum, sjóðum, eða hverju sem henni dettur í hug sem samræmist lögunum, og hefur til þess á næstu árum 5 milljarða.
En, er það ekki bara gott kaffi?
Stóra áhættan við Nýsköpunarsjóðinn Kríu eru ruðningsáhrif (crowding-out). Ítarlega er fjallað um það í bókinni Boulevard of Broken Dreams sem ég mæli eindregið með. Mýmörg dæmi eru um fjárfestingar ríkisins, hvort sem er beint í félögum eða sjóðum, sem fara illa með almannafé og gera lítið sem ekkert fyrir fjármögnunarumhverfið. Þessa áhættu verður að taka alvarlega.
Á sama tíma, hefur ekkert komið út frá sjóðnum um hvert hann stefnir. Það sem hefur komið gefur mögulega vísbendingar. Sjóðurinn auglýsti nýlega eftir fjárfestingastjóra sem á bæði að fjárfesta í sprotum og sjóðum. Það er breyting frá fyrra fyrirkomulagi þar sem kapp var lagt á að aðskilja sjóðafjárfestingar og beinar fjárfestingar, enda reglulega samkeppni milli NSA og annarra fjárfesta þegar kom að beinum fjárfestingum. Þá má á mælaborði nýsköpunarráðuneytisins sjá að á tveim stöðum er talað um fjárfestingar og markmið tengd þeim. Annars vegar markmið um að árið 2025 séu 60% og 2029 séu 90% fyrirtækja í eignasafni Nýsköpunarsjóðarins Kríu að vinna á samfélagslegum áskorunum. Hins vegar markmið um að árið 2025 sé hlutfall fjármagns sem fari til kvennateyma 10% og árið 2029 sé það 15%. Hvorki þessi markmið, né það að breyta frá yfirlýstum fyrirætlunum stjórnvalda varðandi aðgreiningu milli beinna og sjóðafjárfestinga hugnast mér vel.
Á sama tíma eru jákvæð teikn á lofti. Stjórn og starfsfólk sjóðsins hefur síðustu vikur tekið viðtöl við ýmsa fjárfesta og aðra aðila sem eru virkir í umhverfinu. Þá kom Rolf Kjærgaard, fyrrum forstjóri Vækstfonden (nú EIFO) og ráðgjafi við undirbúning sameiningarinnar nýlega í heimsókn og átti fundi með bæði sjóðnum og öðrum.
Það virðist vera samhljómur þess efnis að beinar fjárfestingar í fyrirtækjum heyri sögunni til og að stefna sjóðsins muni miða að þremur hlutum:
Mótframlag með fjárfestum, eins og Stuðnings-Kría eða European Angels Fund
Fjárfestingar í sjóðum, eins og Kría stóð að, með sveigjanlegri skilyrðum.
Stuðningur við umhverfið almennt, t.d. Klak og aðra aðila sem vinna að vexti og framgangi sprotaumhverfisins.
Verði þetta raunin, eru líkur á neikvæðum ruðningsáhrifum minni en ég þorði að vona.
En þá situr eftir stærri spurning: á ríkið yfir höfuð að vera að vasast í fjárfestingum í fyrirtækjum?
Er það í stakk búið til að gera það?
Og af það þarf að hagræða - og stuðningur til sprota- og nýsköpunar er ekki stikk frí - hvar annars staðar ætti að gera það en í Kríu?
Hvað finnst þér? Sendu mér endilega þína punkta og ég mun koma þeim á framfæri, undir nafni eða nafnlaust, í næsta pistli! (Bara smella á reply!)